Соёлын бүтээлч сар 2024 аяны хүрээнд Улаанбаатар хотын музейн “Улаанбаатар хотын үл хөдлөх дурсгал” сэдэвт боловсролын хөтөлбөрт ЕБС-ийн Арвис сургуулийн 9 дүгээр ангийн сурагчид хамрагдлаа. Энэхүү боловсролын хөтөлбөрөөр Улаанбаатар хотын түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгалууд болох Улсын их дэлгүүр, Дамбадаржаа хийд, Хүүхдийн урлан бүтээн төв болон Улаанбаатар хотын музейн барилгыг лего тоглоомоор эвлүүлж, их хотынхоо үл хөдлөх дурсгалын талаар мэдлэг, мэдээлэл олголоо.

#соёлын_бүтээлч_сар_2024 #өвлөнуламжилж #өнөөгтүүчээлж #ирээдүйгбүтээе

Энэ удаагийн цувралаар Улаанбаатар хотод урлаг, уран сайхан, соёлын үйлчилгээ нэвтэрсэн тухай хүргэж байна. #17 ДАЙНЫ ҮЕИЙН УРЛАГ, СОЁЛЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭ (1942) Дайны үед Улаанбаатар хотын иргэд илүү цагаар, илүү хоногоор ажиллаж байсан үед иргэдийн эрч хүчийг нэмэх үүднээс соёл урлагийн үйл ажиллагааг Улаанбаатар хотод ихээхэн идэвхжүүлж байв. 1942 онд жанжин Д.Сүхбаатарын үйл амьдралыг харуулсан Сүхбаатар, эх оронч чанарыг дээшлүүлэхээр Морин цэрэг танкист, Хил дээр гэх мэт кинонуудыг бүтээн үзүүлж, мөн Улсын хөгжимт драмын театрт зохиолч Ц.Цэдэнжав, Б.Бааст нарын зохиолоор А.Р.Рабинович, Э.Оюун нарын найруулсан Мандухай сэцэн хатан, Хот айл, Ц.Дамдинсүрэнгийн шинэчлэн бичсэн Учиртай гурван толгой гэх мэт жүжгүүдийг тавьж байжээ. Гэрэл зургийн тайлбар: Ц.Дамдинсүрэн их зохиолч Д.Нацагдоржийн “Учиртай гурван толгой” жүжгийн зохиолд өөрчлөлт хийн 1942 оны 04 дүгээр сарын 29-нд Монголын ууган дуурийн цомнолыг анх тайзнаа толилуулжээ.

Уг жүжигт Хоролмаагийн дүрийг бүтээсэн Ардын жүжигчин Т.Хандсүрэн, Юндэнгийн дүрийг бүтээсэн Г.Гомбосүрэн нар.

Бичвэрийн эх сурвалж: Монгол Улс Нийслэл Улаанбаатар он дарааллын бичиг. 2023 он.

Нийслэл Улаанбаатар хот үүсэн байгуулагдсаны түүхт 385 жил, Нийслэл Хүрээг “Улаанбаатар хот” хэмээн нэрийдсэний 100 жилийн ойгоор нийслэлийн үе үеийн удирдлагууд, НИТХ-ын төлөөлөгчид, Нийслэлийн нутгийн захиргааны байгууллагуудын удирдлагууд болон иргэд Мэлхийт хөшөө, Монголын нууц товчоонд хүндэтгэл үзүүлж, сүлдэт хуурыг цэнгүүллээ.

Энэ үеэр хотын дарга Х.Нямбаатар мэнд дэвшүүлэхдээ: “Нийслэлчүүддээ ойн баярын мэндийг өргөн дэвшүүлье. Одоогоос 385 жилийн тэртээ 1639 онд Өндөр гэгээн Занабазарыг Халх Монголын шарын шашны тэргүүнд өргөмжлөн “Өргөө” байгуулснаар Монгол Улсын нийслэлийн үүслийг тавьсан түүхтэй. Тэр цагаас хойш 21 удаа бууриа сэлгэж, 1778 онд Богдхан уулын ар, хатан Туулын хөвөө, сэрүүн Сэлбийн дэнж, Хүн чулууны хонхорт суурьшсан. Энэхүү түүхэн үйл явдлыг мөнхжүүлэх, хойч үедээ таниулан сурталчлах зорилгоор 1994 онд дурсгалын Мэлхийт хөшөөг босгож, нийслэлийн ойгоор хүндэтгэл үзүүлдэг уламжлалтай болсон билээ. Нүүдэлчин соёл иргэншилтэй бидний хувьд хотжих үйл явц маш хурдацтай явагдаж байгаагийн нэг тод жишээ бол Улаанбаатар хот юм. Улаанбаатар хотын хүн ам 1919 онд 100 мянга орчим байсан бол өнөөдөр албан ёсоор 1.8 сая гаруй, ирж буй зочид, гийчид, хүмүүсийг оруулбал 2 сая орчим хүн амтай мега хот болжээ. Улаанбаатар хотын цаашдын хөгжлийн чиг, хандлага, бодлогын зорилтуудыг мега хотын стандартад нийцүүлж шинэчлэх хэрэгтэй. Тиймээс бид энэ удаагийн нийслэлийн ойг баяр ёслолын байдалтай тэмдэглэхээс илүүтэй нийслэл хотын өмнө тулгамдаж буй асуудлуудыг хэлэлцэх Улаанбаатар хотын богино, дунд, урт хугацааны зорилт, бодлогыг шийдвэрлэж өнгөрүүлнэ. Их хотынхоо хөгжил, цэцэглэлт, бүтээн байгуулалтын төлөө хамтдаа зүтгэе гэдгийг та бүхэнд уриалж байна” хэмээлээ. Уг ёслолд Улаанбаатар хотын музейн захирал П.Даваасүрэн оролцлоо.

Нийслэл хот үүсэн байгуулагдсаны 385 жил, Нийслэл Хүрээг “Улаанбаатар хот” хэмээн нэрийдсэний 100 жилийн ойд зориулан Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар болон нийслэлийн Архивын газраас өнөөдөр “Улаанбаатар хот-100” эрдэм шинжилгээний хурлыг Чингис хаан Үндэсний музейн хурлын зааланд зохион байгууллаа.

Энэ үеэр Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын дарга П.Хадбаатар эрдэм шинжилгээний хуралд оролцож буй эрдэмтдэд хандан талархал илэрхийлэн 1924 онд Монгол Улсын анхдугаар үндсэн хууль баталж, “Нийслэл хүрээ” нэрийг “Улаанбаатар” болгон нэрийдсэний 100 жилийн ойн мэндийг дэвшүүллээ.

Хуралд ШУА-ийн Түүх, угсаатны зүйн хүрээлэн, Монгол Улсын Боловсролын Их Сургууль, Шинжлэх Ухаан Технологийн Их сургууль, Чингис хааны өв, соёлын хүрээлэн, Улаанбаатар хотын музей, Архивын ерөнхий газар, Нийслэлийн архивын газар, Улаанбаатар хотын музейн эрдэмтэн, судлаачид оролцож, хотын өөрөө удирдах ёсны байгууллага, хотын захиргааг байгуулсан түүхэн үйл явц, хотын анхны хороод, хотын жинхэнэ харьяат иргэд, 1921-1930-аад оны нийслэл хотын нийгэм, эдийн засаг, соёлд гарсан өөрчлөлт шинэчлэлтийн талаар шинэ санал дүгнэлт дэвшүүлсэн олон сонирхолтой илтгэл тавьж хэлэлцүүлэв.

Уг эрдэм шинжилгээний хуралд Улаанбаатар хотын музейн эрдэм шинжилгээний ажилтан Г.Очбаяр “Нийслэл хотын бүтээн байгуулалт” (1921-1928 он) сэдвээр илтгэл тавьж хэлэлцүүлэв.

Энэ удаагийн цувралаар Улаанбаатар хотод урлаг уран сайхан, соёлын үйлчилгээ нэвтэрсэн тухай хүргэж байна. #16 Уран сайхны сургууль (1938)

Нийслэлийн Засаг даргын захирамжийн дагуу Улаанбаатар хотын музейн албан хаагчид нийтийн их цэвэрлэгээнд нэгдэж байгууллага ойр орчмын хог хаягдал, сул навчсыг цэвэрлэн, шуудайлж хогийн цэгт төвлөрүүлэх ажлыг хийлээ.

Улаанбаатар хот анх удаа дотоодын хөрөнгийн зах зээлд 500 тэрбум төгрөгийн бонд арилжаалж, үүнээс 300 тэрбум төгрөгийг Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцад хөрөнгө оруулсан. Тэгвэл өнөөдөр уг цахилгаан станцын эхний блок буюу 150 мВт хүчин чадалтай станцыг товлосон хугацаандаа ашиглалтад орууллаа. Төв аймгийн Баянжаргалан суманд Бөөрөлжүүтийн хүрэн нүүрсний ордыг түшиглэн Улаанбаатар хотоос 120 км зайд орших Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцыг нийт дөрвөн блок бүхий 600 мBт хүчин чадалтай барихаар төлөвлөж буй.

Харин Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын II блокийг 2025 онд ашиглалтад оруулна. Ийнхүү тус 2 блок бүхий 300 МВт цахилгаан станц ашиглалтад орсноор жилд 2.1 тэрбум хүртэл кВт цахилгаан үйлдвэрлэх боломжтой.

Цахилгаан станцыг нээж, нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Х.Нямбаатар үг хэллээ. Тэрбээр “Монгол Улсын Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын хүрээнд Төв аймгийн Баянжаргалан сумын нутаг дэвсгэрт Бөөрөлжүүтийн нүүрсний уурхайг түшиглэн цахилгаан станц байгуулахаар төлөвлөсөн. Тэгвэл өнөөдөр бид уг төслийн эхний үе шатыг нээсэн сайхан үйл явдлын гэрч болж байна. Нийслэл Улаанбаатар хотын эрчим хүчний хэрэглээ жил бүр өсөн нэмэгдэж, өнгөрсөн жилийн дундажтай харьцуулахад энэ жилийн байдлаар 11.3 хувиар өсжээ. Цаашид ч эрчим хүчний хэрэглээ эрчимтэй нэмэгдэх нь дамжиггүй. Уг цахилгаан станцыг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр байгуулах санаачилга гарган ажиллаж буйг дуулгахад таатай байна. Энэхүү эхний үе шатыг нээснээр 300 мВт-ын хүчин чадалтай цахилгаан станц, 71 км урттай 220 кВт-ын цахилгаан дамжуулах шугамыг бий болгох боломж бүрдлээ” хэмээн хэллээ.

2024-2028 онд Улаанбаатар хотод метроны I, II шугам, Тойрог хурдны зам, Туулын хурдны зам, Шинэ зуун мод хотын дэд бүтэц болон зургаан дэд төвийн бүтээн байгуулалтыг хийхээр төлөвлөсөн. Эдгээр бүтээн байгуулалтыг барихад нэн түрүүнд эрчим хүчний найдвартай байдлыг хангах нь чухал байгаа юм. Тиймээс ч Бөөрөлжүүтийн эхний блок болон батарей станц ашиглалтад орсноор Улаанбаатар хотод дутагдаж байгаа эрчим хүчийг үйлдвэрлэх боломжтой бөгөөд үргэлжлүүлэн 2025 онд Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын II блокыг ашиглалтад оруулахаар төлөвлөж байгаа билээ. Энэ бүхний үр дүнд дээр дурдсан бүтээн байгуулалтын ажлуудыг хийхэд эрчим хүчээр бүрэн хангагдах боломжтой болох аж.

 Энэ удаагийн цувралаар Улаанбаатар хотод урлаг уран сайхан, соёлын үйлчилгээ нэвтэрсэн тухай хүргэж байна. #15 ГЕЛЕТАГИЙН БӨМБӨГӨР НОГООН (1927) Барилгын баруун жигүүрт албан ажлын өрөөнүүдтэй, зүүн жигүүрт нь гуанз, ард талд нь хувцас хадгалах өрөө, эрэгтэй, эмэгтэй жүжигчдийн нүүр будах, хувцас солих тусдаа өрөөнүүдтэй байв. Оросын алдарт зураач, монголч эрдэмтэн Н.К.Рерих 1926-1927 онд Улаанбаатар хотод байхдаа шинээр байгуулагдаж байгаа Ардын цэнгэлдэх хүрээлэнгийн 6х12 метр хөшигний зургийг зурсан ажээ. Энэ ордон нь Засгийн газрын хурлын танхим болон театрын үүрэг гүйцэтгэж байв. Харамсалтай нь тус театр 1949 оны нэгдүгээр сард шатжээ.

Бичвэрийн эх сурвалж: Монгол Улс Нийслэл Улаанбаатар он дарааллын бичиг. 2023 он.

Монгол улсад орчин цагийн музейн салбар үүсч, хөгжсөний 100 жилийн ой, Соёл урлагийн ажилтны өдрийг тохиолдуулан Улаанбаатар хотын музейн арга зүйч Болоожийн Өлзийбаяр Монгол Улсын Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын яамны шагнал Соёлын тэргүүний ажилтан цол, тэмдгээр шагнагдлаа. Б.Өлзийбаяртаа цаашдынх нь ажилд өндөр амжилт хүсье.                                            

Мексикийн Канкун усан доорх музей буюу Museo Subacuático de Arte (MUSA) нь дэлхийн хамгийн том усан доорх музей гэдгээрээ бахархдаг. Энэхүү усан доорхи диваажин нь жил бүр 750,000 жуулчдыг татдаг бөгөөд Канкун болон Исла Мужерес арлуудын хооронд оршдог.

Их Британийн уран барималч Жейсон ДеКайрес Тейлорын, үлдсэн хэсэг нь Мексикийн орон нутгийн уран барималчдын 500 гаруй баримал байдаг тус музей нь шумбагчдын очих газар болж, ойролцоох шүрэн хадуудыг хадгалахад тусалдаг ба энэ нь үүсгэн байгуулагчдын хүссэн алсын хараа юм.

Нийслэлийн засаг даргын тамгын газар, Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах чиглэлээр Google компанитай хамтран ажиллахаар болжээ.

Google Maps компанийн Ази Номхон Далайн бүсийг хариуцсан захирал Самуэл Жесси болон холбогдох албаныхантай энэ талаар уулзалт зохион байгуулсан байна.

      Энэ талаар Хотын дарга Х.Нямбаатар:  “Google компанийн төлөөлөл Монголд ирсэн байна. Тус компанийн дөрвөн бүтцийн байгууллагаас зургаан төлөөлөгч ирж ажиллаж байна. Тэд Улаанбаатар хоттой хамтарч түгжрэлийг шийдэх санаачилга дэвшүүллээ. Тус компанийн хамтарч ажиллах 11 дэх хот Улаанбаатар болж байна. Германы Хамбург, Индонезийн Жакарта, АНЭУ-ын Абу Даби, Энэтхэгийн Бангалор зэрэг 10 хоттой “Google” компани хамтарч ажиллаж байгаа юм байна.

Микробын талаар илүү ихийг мэдэхийн тулд бидний амьдарч буй цаг үед Micropia-д зочлох нь зүйтэй болов уу. Амстердам дахь Micropia нь ийм төрлийн цорын ганц музей нь ихэвчлэн өвчинтэй холбоотой байдаг ч хүний ​​өдөр тутмын амьдралд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг микробуудыг эерэгээр харах зорилготой юм.

Үүний нэгэн адил музей нь олон нийтийн бичил биетний сонирхлыг бага наснаас нь бий болгохыг хүсдэг. Үзэсгэлэнгүүд нь исгэх, вирус, вакцин гэсэн ангилалд хуваагддаг.

Сонирхолтой үзмэрүүдийн нэг нь “Амнаас аманд” нэртэй бөгөөд хүмүүс үнсэлцэх үед хэр их бичил биетэн дамждаг тухай өгүүлдэг. Музейн өөр нэг онцлог нь түүний байршил юм – Леденлокален нь музейн орчин үеийн хэрэглээ болж өөрчлөгдсөн томоохон түүхэн дурсгалт газар юм.

Олон улсын тагнуулын музей нь зочдод тагнуул, тагнуулын ертөнцийг сонирхолтой байдлаар харуулдаг. Ихэнхдээ нууцаар дүүрэн сэдэв болох музей нь түүхэнд тагнуулын үүрэг гүйцэтгэсэн чухал үүрэг, түүний өнөөгийн хэрэглээг ойлгох боломжийг олгох зорилготой юм.

Тагнуулын олдворуудын хамгийн том цуглуулга бүхий үзмэрүүд нь янз бүрийн ангилалд хуваагддаг бөгөөд тагнуулын ажиллагаа нэртэй интерактив үзэсгэлэнд та нууц төлөөлөгчдийн дүрд тоглож, нэг цагийн турш тагнуулын үйл ажиллагаанд оролцох боломжтой.

Үзэсгэлэнд тавигдсан онцлох эд өлгийн зүйлсэд Хүйтэн дайны үед КГБ-ын эмэгтэй амиа алдагсдын хэрэглэж байсан “үхлийн үнсэлт” гэгддэг уруулын будагтай гар буу, Minox тагнуулын камер, 1964 онд Жеймс Бондын тухай триллер “Goldfinger”-д гарсан Aston Martin DB5 зэрэг багтжээ.

Энэ удаагийн цувралаар Улаанбаатар хотын эрүүл мэндийн үйлчилгээ, түүнтэй холбогдох барилга байгууламжийн тухай хүргэж байна.                                                 #13 ХАЛДВАРТЫН ШИНЭ БАРИЛГА (1986)      Халдвартын эмнэлэг нь 1947 оны зургаадугаар сарын 20-нд Улсын төв эмнэлгээс салбарлан 200 ортой, үндсэн 5 тасагтай, 86 орон тоотойгоор Зайсан толгойн дэргэдэх Зөвлөлтийн цэргийн эмнэлгийн байранд анх байгуулагджээ. 1986 оны наймдугаар сарын 23-нд Халдварт өвчнийг анагаах клиникийн эмнэлгийн шинэ цогцолбор барилгыг Монгол, Зөвлөлтийн хамтарсан барилгачид хүлээлгэн өгчээ. Тус цогцолбор нь 9 га талбайд тухайн үеийнхээ цоо шинэ тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон эмчилгээний багаж хэрэгсэлтэй, 600 ор, 15 тасагтай, төвлөрсөн ариутгал, эмийн сан, лаборатори, 150 хүнд үйлчлэх гуанз зэрэг 20 гаруй барилга байгууламжтай ашиглалтад орж, өнөөг хүртэл уг барилгад үйл ажиллагаа явуулж байна.

Бичвэрийн эх сурвалж: Монгол Улс Нийслэл Улаанбаатар он дарааллын бичиг. 2023

Энэ удаагийн цувралаар Улаанбаатар хотын эрүүл мэндийн үйлчилгээ, түүнтэй холбогдох барилга байгууламжийн тухай хүргэж байна. #12 ОРГИЛ РАШААН СУВИЛАЛ (1935)

Шинжлэх ухааны эмнэлгийн нэг чухал салбар нь рашаан эмнэлэг, амралтын газар юм. 1930 оноос Жанчивлангийн рашааныг ашиглаж эхэлсэн ч төд удалгүй хаагджээ. 1931 онд нийслэлийн хойд этгээд Санзайн аманд Эрүүлийг хамгаалах яамнаас амралтын газар байгуулжээ. Түүнийг 1934 оны долоодугаар сард өөрчлөн Зайсангийн аманд Комбинатын рашааныг түшиглэн 60 ортой амралтын газрыг 1935 оны долоодугаар сард нээжээ. Рашааныг анх зөөвөрлөж хэрэглэж байв. Улмаар уг рашааныг анагаах ухааны үндэслэлтэйгээр зөв зохистой ашиглахын тулд рашааны нөөц байгаа газар дээр нь улсаас барилгыг бариулж 1951 онд ашиглалтад оруулжээ. 1958 онд Рашаан комбинатыг өргөтгөж нэг ээлждээ 150 хүн хүлээн авах чадалтай болгосноос гадна 200 хүний суудалтай клуб, гуанз, үйлчилгээний газрыг нэмэн бариулсан байна. 1971 оноос эхлэн Рашаан комбинатын шинэ барилга байгууламжийг Улсын барилгын зургийн институтийн зураг төслөөр Намын дээд сургууль (одоогийн Удирдлагын академи)-ийн баруун талд 9 га газарт барьж байгуулан 1974 онд ашиглалтад өгчээ.

Бичвэрийн эх сурвалж: Монгол Улс Нийслэл Улаанбаатар он дарааллын бичиг. 2023 он.

Мексик дэх Музео де лас Момиас де Гуанахуато гэж нэрлэгддэг энэхүү музей нь мумигийн өлгий нутаг юм. Үзүүлсэн мумигууд байгалийн жамаар мумми /занданшуулсан шарил/ болсон тул Египтэд малтсан муммиас арай бүдүүлэг харагдаж магадгүй юм. Занданшуулах үйл явц нь өндөр газар, хуурай уур амьсгалын нөлөөгөөр модон авс нь ус чийгийг шингээснээр сайн хадгалагдсан байх магадлалтай. Бунхнуудыг мөн цементээр битүүмжилж, биеийг ялзрахаас хамгаалсан байдаг байна.

Энэ газраас олдсон олон тооны мумми олны танил болж эхэлсэн тул олон нийтэд үзүүлэх зорилгоор музейг байгуулжээ. Музейд зуу гаруй мумми дэлгэгдсэн бөгөөд ихэнх нь 1850-1950 онд Гуанахуатогийн оршин суугчид байжээ. Тус музейд мөн дэлхийн хамгийн жижиг мумми байдаг.

Нохойн хүзүүвчний музей нь нохойнд дуртай хүмүүст зайлшгүй хэрэгтэй музей юм. Лидс шилтгээн дотор байрладаг тус музей нь энэ төрлийн дэлхийн анхных  юм. Цуглуулга нь шилтгээний хуучин жүчээнд байрладаг бөгөөд 1976 оноос хойш дэлгэгдэж байна. Үзэсгэлэнд тавигдсан 130 ховор, үнэ цэнэтэй хүзүүвчний хамгийн эртнийх нь 15-р зууны сүүлчээс хамаарах Испанийн төмөр сүргийн мастифын хүзүүвч юм.

Бусад нь 16-р зууны Германы төмөр хүзүүвч, барокко үеийн гоёл чимэглэлийн алтадмал хүзүүвчтэй зэрэг үзмэрүүд байдаг. Цуглуулгын нэлээд хэсэг нь Гертруда Хантаас гаралтай бөгөөд түүний нөхөр түүхч Жон Хантыг хүндэтгэн дэлгэн үзүүлжээ. Цуглуулагч хосууд хоёулаа цуглуулсан янз бүрийн зүйлийн арвин баялаг цуглуулгатай боловч нохойн хүзүүвч нь тэдний дундаас хамгийн онцгой нь юм.