“Хүний хөгжил-нийгмийн хөгжил” сэдэвт нийслэлийн нийгмийн салбарынхны зөвлөгөөн болж байна. Тодруулбал, НЗДТГ-ын Нийгмийн бодлогын хэлтсээс дүүргүүдийн Нийгмийн хөгжлийн хэлтэс, нийслэлийн нийгмийн салбарын хэрэгжүүлэгч агентлаг, хэлтсийн мэргэжилтэн зэрэг 150 гаруй албан хаагчийн дунд уг салбар зөвлөгөөнийг зохион байгуулж буй.

Нийгмийн салбар маш өргөн хүрээг хамардаг. Өөрөөр хэлбэл, эрүүл мэнд, боловсрол, соёл урлаг, хөдөлмөр халамж, спорт, гэр бүл, хүүхэд залуус, аялал жуулчлал, жендер гэх мэтчилэн томоохон салбаруудыг нэгтгэж байдаг. Энэ талаар Нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн салбар, ногоон хөгжил болон агаар, орчны бохирдлын асуудал хариуцсан орлогч З.Төмөртөмөө “Нийгмийн салбарт хийж буй ажлууд өнөөдөр шийдээд, маргааш шууд өөрчлөлт авчирдаггүй.  Урт удаан хугацааны дараа тодорхой үр дүн гардаг. Тиймээс энэ салбарт ажиллаж буй ажилтан, албан хаагчид нэг бодлого дор үйл ажиллагаагаа явуулж, нэг зорилготойгоор тогтвортой хөгжих учиртай. Нийгмийн салбар авлигаас харьцангуй ангид байдаг. Бүр мөсөн авлигаас салъя гэвэл боловсрол, эрүүл мэндийн салбарын тусгай зөвшөөрөл, төрийн үйлчилгээг цахимжуулах хэрэгтэй. Уг ажлыг ч нийслэлийн удирдлагууд шат дараатай хэрэгжүүлж байгаа” хэмээв.

Тус салбар зөвлөгөөн гүйцэтгэлийн төлөвлөгөө боловсруулалт, Хөдөлмөрийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга, ажлын байрны стресс менежмент, хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, манлайлал, хувь хүний хөгжил, төрийн албаны шинэчлэл зэрэг сэдвээр өрнөх юм. Дээрх сэдвүүдийн хүрээнд Монгол Улсын Төрийн албаны зөвлөл, СЭМҮТ-ийн Сэтгэл заслын баг, Нийслэлийн Ажил олгогч эздийн холбоо зэрэг салбар бүрийн төлөөлөл илтгэл тавина.

Нийслэлийн хэмжээнд нийгмийн салбарын удирдах ажилтны шуурхай зөвлөгөөнийг сар тутам хийж, тулгарч буй асуудал бэрхшээлээ хэлэлцэн, цаашдын төлөвлөгөөгөө ярилцдаг. Харин өнөөдрийн зөвлөгөөн жилд нэг удаа болдог бөгөөд  дотоод хүний нөөц рүүгээ чиглэсэн гэдгээрээ онцлог юм.

НИЙСЛЭЛИЙН СУРГАЛТ, СУДАЛГАА, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ГАЗАР 

Сүхбаатарын талбайд жагсаж буй иргэдээс Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагчид ирүүлсэн хүсэлтийн дагуу Соёлын төв өргөө /СТӨ/-ний гурван өрөөг ашиглуулахаар болсныг Нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн хөгжил, боловсрол, эрүүл мэндийн асуудал хариуцсан орлогч З.Төмөртөмөө мэдэгдлээ. Тодруулбал, хүйтний эрч чангарч буй энэ өдрүүдэд СТӨ-ний нэг өрөөнд иргэдэд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх бол, нэг өрөөнд цагдаагийн алба хаагч нар байрлаж, аюулгүй байдлыг нь хангана. Түүнчлэн жагсагчдад дулаацах, амрах зориулалтаар нэг өрөөг гаргаж, мөн СТӨ-ний ариун цэврийн өрөөг ашиглуулахаар боллоо.

Жагсаалд оролцож байгаа иргэдийн аюулгүй байдлыг хангахаар нийслэлийн зүгээс шаардлагатай арга хэмжээг шат дараатай авч, ирүүлсэн хүсэлтүүдийг боломж бололцоондоо тулгуурлан шийдвэрлэсээр байна. Тухайлбал, дулаалга, халаалттай хоёр гэр, галын хор, кабелийн утас, ширээ, сандал, зурагт зэрэг шаардлагатай зүйлсийг жагсагчдад  олгож, ДДЭШ сувгийн антеннийг холбуулсан юм.

Эх сурвалж: НИЙСЛЭЛИЙН СУРГАЛТ, СУДАЛГАА, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ГАЗАР

Монгол Улсын Засгийн газраас 2023-2025 оныг “Монголд зочлох жил” болгон зарласан. Энэ хүрээнд ирэх жилд нэг сая жуулчин хүлээн авах зорилтыг дэвшүүлж, аялж, амрах таатай нөхцөл бололцоог бүрдүүлэхээр олон шат дараатай үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж буй. Тухайлбал, Аялал жуулчлалын тухай хуулийг шинэчлэн, эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх, олон улсын нислэг, төмөр замын рейсийн болон улс хооронд зорчих автобусны тоог нэмэгдүүлэх зэрэг арга хэмжээг хэрэгжүүлж байна. Энэ хүрээнд Нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн салбар, ногоон хөгжил болон агаар, орчны бохирдлын асуудал хариуцсан орлогч З.Төмөртөмөө өнөөдөр олон улсын сэтгүүлчдийн төлөөллийг хүлээн авч уулзаж, мэдээлэл өглөө.

Нийслэлийн Засаг даргын орлогч З.Төмөртөмөө “Аялал жуулчлалын хуулийг хэлэлцэж, энэ салбарт чиглэсэн цогц, тусгай хөтөлбөрүүдийг боловсруулж байна. Тухайлбал, Монголд зочлох жилийн хүрээнд хамгийн анхны арга хэмжээ болох “Шинэ жилээр Монголд” жуулчдын хөтөлбөрийг арванхоёрдугаар сарын 25-наас нэгдүгээр сарын 10-ны хооронд нийслэлд хэрэгжүүлэхээр бэлдэж байна” хэмээлээ. Мөн тэрбээр энэхүү шинэ жилийн хөтөлбөрт дэлгүүр, худалдааны төвүүд, урлаг, соёлын зэрэг нийслэлийн олон үйлчилгээний байгууллага хөнгөлөлт, урамшуулал зарлан оролцож байгааг онцолж байв.

Тус хөтөлбөрт хамрагдаж байгаа газруудын үүдэнд таних тэмдэг бүхий нэгдсэн баннер, мэдээлэл байрлуулах бөгөөд жуулчид гадаад паспортоо үзүүлэн урамшууллаа эдлэх боломжтой юм. Энэ талаарх мэдээллийг удахгүй www.ubwinter.com сайтад байршуулна гэдгийг Нийслэлийн Аялал жуулчлалын газрын дарга Д.Батсүх хэлэв.

Энэ үеэр Нийслэлийн Засаг даргын орлогч З.Төмөртөмөө, Нийслэлийн Аялал жуулчлалын газрын дарга Д.Батсүх нар Монгол Улс болон Улаанбаатар хотын онцлог, аялал жуулчлалын салбарын талаарх мэдээллийг сэтгүүлчдэд өгч, тэдний асуултад хариулсан юм.

Эх сурвалж: НИЙСЛЭЛИЙН СУРГАЛТ, СУДАЛГАА, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ГАЗАР

НИТХ-ын ээлжит XVI хуралдаанаар Нийслэлийн 2023 оны төсвийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийлээ. Энэ үеэр Нийслэл дэх Төрийн аудитын газрын дарга, тэргүүлэх аудитор М.Эрдэнэжаргал 2023 онд төсвийн орлогоо нэмэгдүүлэх, зарлагыг бууруулах аудитын дүгнэлтийг танилцуулав. Тэрбээр “Ирэх оны төсвийн төсөлд татварын орлогыг нэмэгдүүлэх хүрээнд нийслэлийн есөн дүүргийн татварын мэдээллийн санд бүртгэгдээгүй үл хөдлөх хөрөнгийг бүртгэлжүүлж, татварын суурь баазыг нэмэгдүүлэх, нийслэлийн өмчийн байруудыг НИТХ-аар баталсан тарифаар түрээслэх зэргээр орлого төвлөрүүлж болно. Мөн тэвчиж болох зардлуудыг танах боломжтой” хэмээсэн юм.

НИТХ-ын хороод болон намын бүлгийн хуралдаануудаар Нийслэлийн 2023 оны төсвийн төслийг хэлэлцсэний дүнд гаргасан санал, дүгнэлтүүдийг мөн танилцуулсан. Тухайлбал, НИТХ дахь  МАН-ын бүлгээс Сэлбэ голын төслийн нэгжтэй холбоотой 3.1 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг дэмжихгүй байх улс төрийн шийдвэр гаргасан бол АН-ын бүлгээс  татварын бус орлогыг нэмэгдүүлэх чиглэлд гэр хорооллын газартай уялдуулан үнэт цаас гаргах, төр захиргааны шинэ байрыг худалдан борлуулж замын түгжрэлийг бууруулахад зарцуулах, чиг үүрэг давхардсан орон нутгийн өмчит газруудыг татан буулгах, нэгтгэх зэргээр зардлыг  бууруулах саналтайгаа онцлов. Хуралдаанаар эдгээр санал, дүгнэлтийг төсвийн төсөлд тусгах, эсэх дээр санал хурааж шийдвэрлэсэн юм.

Нийслэлийн 2023 оны төсөв батлах тогтоолын төсөл гаргаж санал хураан, олонхын саналаар баталлаа.

2023 оны төсвийн орлогын төлөвлөгөө нь 2022 оныхоос 2.2 хувиар, хүлээгдэж буй гүйцэтгэлээс 13.1 хувиар, 2021 оны гүйцэтгэлээс 46.7 хувиар өссөн дүнтэй гарч байна. Харин зардлын хувьд Нийслэлийн 2023 төсвийн төсөлд урсгал зардлаас гадна нийтийн тээврийн парк шинэчлэл, тойрог замын бүтээн байгуулалт, дөрвөн байршлын 10.2 км гол гудамж, зам, 930 метр урттай гүүрний барилга, есөн байршлын 12.3 км туслах зам, 30 метр урттай гүүрэн байгууламжийн бүтээн байгуулалт, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зэрэг томоохон бүтээн байгуулалтын ажлууд багтжээ.

Нийслэлийн 2023 оны төсвийн төслийг боловсруулахдаа татварын бүртгэлийг сайжруулах, цахимжуулах, цахим төлбөрийн баримтын системийг үе шаттай хөгжүүлэх замаар далд эдийн засгийг бууруулах, татварын суурийг өргөжүүлэх, төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх үндсэн бодлогыг баримталсан байна. Мөн төсвийн бүх шатны байгууллага, төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээд Төрийн хэмнэлтийн тухай хуулийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлж, санхүүгийн сахилга батыг мөрдөх юм.

Мөн хуралдаанаар НИТХ-ын 2022 оны 65-р тогтоолд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, Нийслэлийн 2022 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний биелэлт, 2023 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө батлах тухай, Хувьчлалын жагсаалтаас хасах тухай, Ашиг орлогын хуваарилалт тогтоох, газрыг орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авах зэрэг асуудлыг хэлэлцэж, тогтоолын төсөл гарган шийдвэрлэлээ. Тухайлбал, Нийслэлийн 2022 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд таван бүлгийн 23 дэд бүлэгт хамаарах 1369 төсөл, арга хэмжээ хэрэгжүүлэхээр тусгасан. Арванхоёрдугаар сарын 1-ний байдлаар хэрэгжилт 91 хувьтай байна. Мөн Нийслэлийн 2023 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд дөрвөн бүлгийн 19 дэд бүлэгт хамаарах 856 төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөжээ. Түүнчлэн Сүхбаатар дүүргийн нэгдүгээр хорооны нутаг дэвсгэрт Үндэсний соёл амралтын хүрээлэнгийн эзэмшиж буй газраас НЗДТГ-ын нэр дээр шилжүүлсэн 10.2 га газрыг орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авах тухай асуудлыг хэлэлцэн батлав.

Эх сурвалж: НИЙСЛЭЛИЙН СУРГАЛТ, СУДАЛГАА, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ГАЗАР

Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар НИТХ-ын дарга Ж.Батбаясгаланд Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын 2023 оны төсвийн төслийг өргөн барилаа. Мөн Нийслэлийн 2022 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний биелэлт, 2023 оны газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний төсөл болон “Үндэсний соёл амралтын хүрээлэн” ХХК-ийн 10.2 га газрыг нийслэлийн тусгай хэрэгцээнд авах тухай тогтоолын төслийг тус тус өргөн барьсан юм.

Энэ үеэр Хотын дарга “Дэлхий дахинаа үүссэн коронавируст цар тахлын дараах эдийн засгийн нөхцөл байдал, улс хоорондын мөргөлдөөнөөс үүдэлтэй тээвэр логистикийн гацалт, үнийн өсөлтүүд нийслэлчүүдэд хүндхэн цохилт өгч байна. Гэхдээ нийслэлийн хэмжээнд хийж, хэрэгжүүлэх олон ажил бий. Бид 2022 оныг “Иргэн төвтэй жил” болгон зарласан. Үүний хүрээнд зөвшөөрөлгүй гарааш, хашаа, хайсыг чөлөөлөн тохижуулж, ногоон байгууламжийг үе шаттай нэмэн, иргэдэд ая тухтай орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэхээр зорин ажиллалаа. Ирэх 2023 оныг бизнес эрхлэлтийг дэмжих жил болгон зарлана. Бизнес эрхлэгч иргэн, аж ахуй нэгж, байгууллагуудыг дэмжин, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэн, төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхэд анхаарах болно. Хэдий амаргүй цаг үед төсвийн төслөө өргөн барьж байгаа ч төсөв хэлэлцэхэд НЗДТГ, нийслэлийн харьяа агентлагууд идэвхтэй оролцоно. Нийслэл Улаанбаатар хотын 2023 оны төсвийн төсөл болон бусад дагалдах тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэн, шийдвэрлэж өгнө үү” хэмээв.

НИТХ-ын дарга Ж.Батбаясгалан “Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч харьяа агентлагууд болон дүүрэг хороодтойгоо нягт хамтран, асуудлуудаа эрэмбэлэн, төсвийн төслөө өргөн барьж байна. Улс орны төсвийн асуудал хүндхэн байгаа энэ үед нийслэл ч танаж болох зардлуудаа танаж байгаа. НИТХ-ын зүгээс холбогдох хууль тогтоомж, дэгийн хүрээнд зөвлөлдөн, Хотын даргын өргөн барьсан төслүүдийг эрэмбэлэн, нийслэлчүүдтэйгээ хамтдаа хэлэлцэх болно. Төсөв шүтэх бус, хөрөнгө оруулалтыг дэмжин, төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлж, ажлын байр нэмэгдүүлэх чиглэлд анхааран ажиллах хэрэгтэй” хэмээв.

Төсвийн тухай хуульд зааснаар аймаг, нийслэлийн Засаг дарга тухайн шатны жилийн төсвийн төслийг жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 25-ны дотор ИТХ-д өргөн мэдүүлэх ёстой. Харин ИТХ жил бүрийн арванхоёрдугаар сарын 5-ны дотор төсвийн төслийг хэлэлцэн баталдаг.

Эх сурвалж: НИЙСЛЭЛИЙН СУРГАЛТ, СУДАЛГАА, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ГАЗАР

Зүүн Азийн есөн орны залуучуудын дунд зохион байгуулдаг 12 төрөлт спортын наадмыг Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотноо 2023 оны наймдугаар сард зохион байгуулахаар бэлтгэл ажлыг хангаж байна. Өнөөдөр тус наадмын бэлгэдлийг залуус, сурагчдад танилцуулав.

Аливаа бүс, тив болоод олимпын наадмууд нь өөрийн гэсэн лого, бэлгэдэл, маскот буюу дүртэй байдаг. Дүрийн хувьд голдуу амьтны дүрийг сонгож, бэлгэддэг.

Энэ талаар “Улаанбаатар Зүүн Азийн залуучуудын наадам зохион байгуулах хороо” ХК-ийн үйл ажиллагаа хариуцсан захирал Ц.Бат-Энх “Спортын наадмыг зохион байгуулж буй эзэн орон өөрийн бүс нутагт ховордож буй амьтдыг олон нийтэд таниулах, хайрлан хамгаалах, үлгэр туульсын дүрийг сэргээх зорилгоор бэлгэдэл дүрээ тодорхойлдог. Тийм учраас бид хангарди, галбингаа шувууг бэлгэдэл дүрээрээ сонгосон. Хангарди шувуу нь Улаанбаатар хотын бэлгэ тэмдэг бөгөөд эр чадал, эрэмгий зориг, их ухаан цогцлоосон домгийн шувуу юм. Тус наадам нь жендерийн  тэгш эрх, тогтвортой хөгжлийн зорилтыг хангах зорилготой учраас “Эмэгтэй дүртэй байя” гэх саналыг уран бүтээлчид гаргасан. Ийнхүү үлгэр домгийн үзэсгэлэнт жигүүртэн, үг хэл цэцэн, бурхны дууч, бүхнийг чадагч хэмээн эрхэмлэн дээдэлдэг Галбингаа гэх домгийн галт шувууг нэг дүрээрээ сонгосон” хэмээн тайлбарласан юм.

Бэлгэдэл дүр болох хангарди шувууг “Хаки”, галбингаа шувууг “Инга” гэж нэрийджээ. Нэрийг сонгохдоо Зүүн Азийн бусад орны тамирчид хэлэхэд амар, энгийн дуудлагатай байхаар тооцсон байна.  “Инга” гэх нэрийг галбингаа гэх нэрийн хэсгээс авчээ.

Наадмын логог монгол гэрийн тоононы дүрсээр хийсэн бөгөөд “Улаанбаатарын дээвэр дор нэгдэцгээе” гэх агуулгатай аж. Түүнчлэн газар зүйн байршлаар харахад Зүүн Азийн бүс нутгийн орнууд дундаас Монгол Улс өрх, тооно хэсэгт нь оршиж байсан тул ийнхүү логогоо тодорхойлжээ.

Наадмын бэлгэдэл дүрүүдийг зураач Э.Түвшинтөр зурж, хүүхэлдэй урлаач Б.Бямбацэрэн бүтээсэн байна. Бэлгэдэл дүрийг танилцуулах үеэр Жүдо бөхийн дэлхийн аварга, Олимпын хүрэл медальт Ц.Цогтбаатар, Холимог тулааны тамирчин Б.Баттөр /Ангууч/ нар хүүхэд, залууст амжилтын түүхээ хуваалцан, ярилцсан юм.

Холимог тулааны тамирчин Б.Баттөр /Ангууч/ хүүхэд, залууст хандан “Одоо үед хамгийн чухал авьяас бол тууштай хөдөлмөр болчихсон. Ямар ч авьяастай хүмүүсийг тууштай байдлаар ялах боломжтой. Олимп бол дэлхийн улс үндэстнүүдийг нэгтгэж, эв нэгдлийн бэлгэдэл болдог хамгийн гоё наадам. Харин Зүүн Азийн залуучуудын наадмыг анх удаа Улаанбаатар хотод зохион байгуулах гэж байгаа нь маш чухал ач холбогдолтой. Уг наадмаар дамжуулан дэлхийд өөрсдийгөө сурталчлан, хамтдаа хөгжих  боломжтой гэж харж байна. Спорт бидэнд ялж, ялагдаж сурахаас эхлээд сэтгэл зүй, бие физиологийн эрүүл мэндийг өгдөг. Бүгд зорьсон зүйлдээ тууштай байгаарай” хэмээн захисан юм.

Арга хэмжээний үеэр үзэгчдийн дундаас азтан шалгаруулж, спортын төрлүүдээр хичээллэх эрхийн бичгээр шагнасан бөгөөд наадмын үеэр хэрэгжүүлэх “Өсвөр сурвалжлагчдын хөтөлбөр”-ийг мөн танилцууллаа.

Зүүн Азийн наадмын холбоо болон МҮОХ-ны төлөөлөгчид 2017 онд гурвалсан гэрээнд гарын үсэг зурж, 2023 онд Монгол Улсын нийслэлд Зүүн Азийн залуучуудын II наадмыг зохион байгуулахаар албан ёсоор шийдвэрлэсэн. Зүүн Азийн залуучуудын наадам нь Олон улсын олимпын хороо, Азийн олимпын зөвлөлийн албан ёсны наадамд тооцогддог, бүс нутгийн хэмжээний томоохон наадам юм. Тус наадамд оролцохоор 2400 орчим тамирчин, дасгалжуулагч, 350 гаруй шүүгч, техникийн ажилтан болоод холбогдох албаныхан гээд нийт 4500 орчим хүн Улаанбаатар хотод ирэх тооцоо гарчээ. Спорт, аялал жуулчлалын хувьд өндөр ач холбогдолтой уг наадмыг Зохион байгуулах хорооны даргаар Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар ажиллаж байна.

Эх сурвалж: НИЙСЛЭЛИЙН СУРГАЛТ, СУДАЛГАА, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ГАЗАР

Монгол Улсад шинэ Үндсэн хууль батлагдсаны болон Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага үүсэн байгуулагдсаны 30 жил, нийслэл Улаанбаатар хот байгуулагдсаны 383 жилийн ойд зориулсан НИТХ-ын Хүндэтгэлийн хуралдаан өнөөдөр боллоо.

Нийслэл Улаанбаатар хотын Хурал нь 1989 оноос гүйцэтгэх засаглалаас тусгаарлан бие даасан бөгөөд 1992 онд шинэ Үндсэн хуульд “Нутгийн өөрөө удирдах ёсыг төрийн удирдлагатай хослуулах үндсэн дээр нутгийн удирдлагыг хэрэгжүүлнэ” гэж заасны дагуу өөрөө удирдах шинэ, ардчилсан тогтолцооны суурь тавигдсан юм.

Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд нутгийн өөрөө удирдах байгууллага хэрхэн хөгжин замнасныг иргэд, олон нийтэд танилцуулах хүндэтгэлийн энэхүү арга хэмжээнд УИХ, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын төлөөлөл, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар, НИТХ-ын дарга, төлөөлөгчид, нийслэлийн үе үеийн удирдлагууд, Монгол Улсад суугаа элчин сайд нар болон олон улсын байгууллагуудын төлөөлөл оролцлоо.

Хуралдааныг НИТХ-ын дарга Ж.Батбаясгалан нээсний дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлиг болгосноор Эзэн Богд Чингис хааны эш хөргийг хүндэтгэн залсан юм.

Нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын түүхт 30 жилийн ойг тохиолдуулан Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ, Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар нарын дэвшүүлсэн мэндчилгээг уншиж танилцуулав. Мөн НИТХ-ын дарга Ж.Батбаясгалан, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар нар баяр хүргэж, үг хэллээ.

Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар энэ үеэр хотод тулгамдаж буй асуудлуудыг нэгдмэл бодлогоор хамтран шийдвэрлэхээр зорин ажиллаж байгаа нутгийн захиргааны байгууллагын нийт албан хаагч нар, төлөөлөлд талархал илэрхийлсэн юм. Тэрбээр “Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд НЗДТГ-аас НИТХ-тай хамтран ажиллаж, хотын өмнө, нийслэлчүүдийн өмнө тулгамдсан олон асуудлыг хамтран шийдвэрлэж ирсэн. Цаашид ч нутгийн өөрөө удирдах болон нутгийн захиргааны байгууллагуудын хөгжлийг төлөвшүүлж, хотод тулгамдаж буй шийдэх ёстой, хүлээлт үүсгэсэн олон чухал сэдвийг хөндөж, энэ талаар олон ажлыг хийхэд бид нягт хамтарна” хэмээн онцоллоо.

НИТХ-ын дарга Ж.Батбаясгалан мөн хурлын үеэр “Нутгийн өөрөө удирдах шинэ ардчилсан тогтолцооны 30 жилд нийслэлийн иргэдийнхээ эрхэм дээд шийдвэр, эрх чөлөөт сонголтоор нийт найман удаагийн хуралд 383 төлөөлөгч сонгогдон, иргэдээ төлөөлж, дуу хоолой, хүсэл зориг, эрх ашгийг нь илэрхийлэн хамгаалж ирсэн. Нийслэл хотоо иргэдийнхээ хүсэл шаардлагад нийцсэн метрополис хот, инновац технологид суурилсан хөгжлийн төв, эдийн засгийн хөгжлийн бааз суурь, дэд бүтэцтэй болгон угсрах үүрэг одоо бидэнд ногдож байна” гэсэн юм. Хүндэтгэлийн хуралдаанд Улаанбаатар хотын музейн захирал П.Даваасүрэн оролцов.

Монгол Улсын Үндсэн хууль батлагдсаны 30 жил, Нутгийн удирдлагын шинэ тогтолцоо үүсэж хөгжсөний 30 жилийн ойн хүндэтгэлийн хуралдаанд зориулж Улаанбаатар хотын музей, Нийслэлийн архивын газартай хамтран Улаанбаатар хотын түүхтэй холбоотой архивын баримт, музейн үзмэрүүдийг дэлгэн үзүүллээ.

Технологийн шийдлүүдийг ашиглан иргэдийн ажиллаж, амьдрахад таатай ухаалаг Улаанбаатар хотыг бий болгоход нийслэлийн төрийн байгууллагууд мэдээлэл технологийн үндэсний тэргүүлэгч 70 гаруй аж ахуйн нэгжтэй хамтран ажиллахаар болсон. Энэ хүрээнд 1000 орчим монгол инженерийн оролцоотойгоор Улаанбаатар хотын “Дижитал шилжилт”-ийг хийж буй бөгөөд томоохон төслүүдийг Хотын дарга өнгөрсөн пүрэв гарагт УИХ, Засгийн газрын гишүүд, НИТХ-ын төлөөлөгчид болон нийслэлчүүддээ танилцууллаа. “Дижитал Сити” хөтөлбөрийн талаар Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазартай ярилцлаа.

-Улаанбаатар дижитал хот болохоо зарлалаа. Дижитал хот болохын тулд ямар ажлууд хийх вэ. Хэзээ Улаанбаатар бүрэн дижитал хот болох вэ гэдгээс яриагаа эхэлье?

-Хотын төвлөрлийг сааруулж, түгжрэлийг бууруулах хүрээнд цогц арга хэмжээнүүдийг авч, хэрэгжүүлж байгаа. Энэ хүрээнд 36 багц бүхий 300 гаруй ажлыг эхнээс нь хийж байна. Үүний нэг нь Ухаалаг Улаанбаатар төсөл. Дэлхийд технологийн дэвшил хурдтай хөгжиж байгаа энэ цаг үед олон хот технологи дээр суурилсан дижитал шилжилтийг хийж буй. Улаанбаатар хот энэ хөгжлөөс хоцрохгүйн тулд мэдээлэл технологийн үндэсний компаниудтай уулзаж, төлөвлөлтийг хийсэн. Ухаалаг Улаанбаатар төсөл 27 багц асуудал болж задрах бөгөөд эхний ээлжид 12-ыг хэрэгжүүлнэ. Энэ 12-ыгоо Эрүүл, аюулгүй хот, Зам тээвэр, Засаглал гэсэн гурван бүлэгт хувааж, мэдээллийн системүүдтэй холбох үйл ажиллагаа эхнээсээ бэлэн болсон. Улаанбаатар хот дэвшилтэт бодлогыг хэрэгжүүлж, 2024 оны арванхоёрдугаар сар гэхэд 27 багц асуудлаа шийдсэнээр Дижитал хот болох бүрэн боломжтой.

Дэлхийд дижитал шилжилтийг таван төлөвөөр ангилдаг. Улаанбаатар хотын хувьд нэгдүгээр үе шатаас хоёр руу шилжих шатандаа явж байна. Улаанбаатарыг дижитал хот болгохын тулд салбар хоорондын уялдаа холбоо, иргэдийн оролцоог хангах хэрэгтэй. Интеграцийг хурдтай хийж чадсанаар Улаанбаатар хотын дижитал болох үйл явц хурдасна. Энэ нь төрийн үйлчилгээний бүтээмжийг сайжруулах, үр ашгийг нэмэгдүүлэх, авлига, хүнд суртлыг бууруулах сайн нөлөөллийг бодитоор бий болгоно.

-Цахим шилжилт олон давуу талыг бүрдүүлнэ. 2016 оноос өмнө манай улс цахим шилжилтийг төрийн байгууллага руу анхаарч хийж байсан. Одоо салбар бүр рүү чиглүүлж байгаагаараа илүү ач холбогдолтой гэж харж байна?

-Тэгэлгүй яах вэ. Төрийн үйлчилгээ хүнд суртлыг багасгахгүйгээр урагшлахгүй. Цахим шилжилтийг хийхээс өмнө аливаа асуудлыг цаасаар шийддэг байсан нь төрийн үйлчилгээ авах гэж удаан хугацаагаар дараалалд зогсох, цаг хугацааны хувьд тодорхойгүй байдал үүсэх, эрх бүхий албан тушаалтан эргээд хариу өгөхдөө удах зэргээр чирэгдэл үүсгэдэг байсан. Энэ нь төр, иргэн хоорондын холбоо алсрах, төрд итгэх итгэл буурах, улмаар улс төр, нийгэм, эдийн засаг тогтворгүй болох гэх мэт маш олон сөрөг үр дагаврыг бий болгодог. Нийслэл Улаанбаатар хот 2016 онд E-Service үйлчилгээ нэвтрүүлж, нийслэлийн 13 байгууллагын 123 үйлчилгээг цахимжуулсан нь өнөөгийн E-Mongolia-гийн суурь болж, хөгжсөн. Одоо 764 үйлчилгээг E-Mongolia-гаар үзүүлж байна.

-Энэ нь мэдээж маш их зардал, цаас хэмнэж байгаа болов уу?

-Өнөөдрийн байдлаар E-Mongolia систем иргэдэд давхардсан тоогоор 10 сая гаруй удаагийн цахим үйлчилгээ үзүүлж, 167 тэрбум орчим төгрөгийг бодитоор хэмнэсэн. Цаг хугацаа, эдийн засгийг хэмнэснээс гадна иргэдийн сэтгэл санаанд ч эергээр нөлөөлж байна. Төрийн үйлчилгээг таван минутын дотор авч, найман цагийн дотор шийдвэр гарч байна гэх мэт олон давуу талыг бодитоор бий болгосон. Дижитал шилжилтийг хотынхоо хэмжээнд богино хугацаанд хийж байж, цаашлаад дижитал үндэстэн болно. Хурдацтай хөгжиж байгаа технологийг Улаанбаатар хотын хөгжилд ашиглах бололцоог үндэсний 70 компани буюу 1000 монгол инженер хамтдаа бүрдүүлж байгаа. Технологийн давуу талыг сайн ашиглаж, бүх зүйлийг Монголдоо, өөрсдөө хийж байна.

Дэлхийн цахим засаглалын хөгжлийн индексээр Монгол Улс 2022 онд 193 орноос 74-р байрт жагсаж байна. Бид энэ жагсаалтад эхний 50-д багтах ёстой. Мөн бизнесийн таатай орчныг бүрдүүлж, худалдаа үйлчилгээ эрхлэгч иргэн, аж ахуй нэгж байгууллагуудын бизнесийн орчныг сайжруулах үзүүлэлтээр 2020 онд 190 орноос 81-р байрт, олон улсын авлигын төсөөллийн индексээр 2021 онд 180 орноос 110-р байрт тус тус эрэмбэлэгдсэн. Энэ үзүүлэлтийг сайжруулахад цахим шилжилт хэрэгтэй. Өдгөө нийслэлийн бүх шатны буюу 1322 байгууллагын 30 мянга гаруй албан хаагч ERP системд холбогдож, орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран харилцаж, албан бичиг шуурхай солилцох нэгдсэн платформтой болж, цаасан суурьт ажиллагаа цахим хэлбэрт шилжсэн.

Нийслэлээс иргэн, аж ахуйн нэгжид үзүүлдэг 589 төрлийн үйлчилгээ байдаг. Үүнээс 225 нь тусгай зөвшөөрөл болон зөвшөөрлийн шинжтэй үйлчилгээ. Тэдгээрийг авахад олон шат дамжлагатай, бүрдүүлэх бичиг баримт их, мэдээ, мэдээлэл хангалтгүй, зөвшөөрөл олгох хүсэлтийн хариу удаан, дараалал ихтэй зэрэг бэрхшээлүүдээс үүдэн иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагууд төрийн үйлчилгээг авахдаа сэтгэл ханамжгүй байдал үүсэж, авлига, хүнд суртал үүсэх шалтгаан болоод байсан. Бид энэхүү асуудлыг шийдвэрлэх хүрээнд бизнес эрхлэгчдийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцсэн төрийн үйлчилгээг хүнд сурталгүйгээр хүргэх “Онлайн бизнес төв”-ийг өнгөрсөн нэгдүгээр сард байгууллаа. Улмаар дүүргүүдээс олгодог 83 нэр төрлийн зөвшөөрлийн шинжтэй эрх олгодог үйлчилгээнүүдийн бүрдэл бичиг баримт, шат дамжлагыг багасган, цахимжуулж, таван минутын дотор үйлчилгээ авах боломжтойгоор хэрэглээнд нэвтрүүлсэн. Цаашид Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албаны 30 үйлчилгээ, барилгын үйл ажиллагаатай холбоотой 70 үйлчилгээг цахимжуулна. Төрд давуу эрх байж болохгүй. Хяналт тавьж, зөвлөн тусалж, арга зүйн зөвлөгөө өгөх тогтолцоо руу орно.

ТЕХНОЛОГИЙН ХУРДТАЙ ТӨРИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ УЯХ ЗАЙЛШГҮЙ ШААРДЛАГАТАЙ

-Улаанбаатар хотын цахим шилжилтийн хүрээнд хэрэгжүүлэх E-school aппликэйшн эцэг, эхчүүдэд маш хэрэгтэй санагдлаа. Хэзээнээс үйл ажиллагаа явуулж эхлэх вэ?

-Улаанбаатар хотын хэмжээнд төр, хувийн хэвшлийн ерөнхий боловсролын нийт 285 сургуульд 712 мянган сурагч суралцаж, 35 мянган багш ажиллаж байна. E-school боловсролын нэгдсэн платформыг төвийн зургаан дүүргийн 40 орчим сургуульд хэрэгжүүлэхэд бэлэн болсон. Улаанбаатар хот интеграцид ороход бэлэн байгаа. Эрүүл мэндийн салбар ч ялгаагүй нэгдсэн интеграцид орж, өрхийн эмнэлгүүдээ холбох шаардлагатай. Ингэж байж нэгдсэн мэдээллийн урсгалаа яам болон нийслэлийн хэмжээнд хардаг, төрийн хүнд суртал хаана үүсэж байна, асуудал нь хаана байна гэдгийг нэг хяналтын самбарт хараад явах бүрэн бололцоотой. Технологи гэдэг өдөр тутам шинэчлэгдэж, хувьсаж буй зүйл. Тиймээс технологийн энэ хурдтай төрийн үйл ажиллагааг уях зайлшгүй шаардлагатай. Тухайлбал, Улаанбаатар хотын 1.6 сая иргэн бараг бүгд ухаалаг утастай байна. Иймээс үүнийг холбох интеграцийг яаралтай хийж, хот болон Эрүүл мэнд, Боловсролын яам манлайлах хэрэгтэй. Жишээ нь, Үдийн хоол хөтөлбөрийг үүнтэй холбож, эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ тухайн өдөр ямар хоол идсэнийг хянах боломжтой. Мөн сургуулийн автобусаар хаана явааг нь харж болно. Эдгээр нь хүүхдийг эрсдэлд орохоос урьдчилан сэргийлэхээс гадна хэрэгцээтэй эрдсээ хоол хүнснээсээ авч чадаж байгаа эсэх, аюулгүй байдлыг хангах боломжийг олгож байгаа. Энэ бүх бололцоог бүрдүүлсэн системийг мэдээлэл технологийн үндэсний 70 гаруй компани буюу монгол 1000 инженертэй хамтран хийж, хэрэгжүүлж байна.

Хүн амын 50 хувь нь нийгэм, эдийн засгийн шаардлагаар Улаанбаатар хотод ажиллаж, амьдарч байна. Сингапураар жишээ авахад, 707.1 км² газар нутагт зургаан сая иргэн амьдардаг, 900 мянган тээврийн хэрэгсэл хөдөлгөөнд оролцдог. Гэтэл Улаанбаатар хот 4704 км²  газар нутагтай, 662 мянган тээврийн хэрэгсэл бүртгэлтэй, 1.6 сая хүн амтай хэрнээ түгжрээд байгаа нь асуудал. Энэ нь дэд бүтэц, зам харилцаа, олон замын түвшний огтлолцол, системийн инженерчлэл, ухаалаг удирдлагын нэгдсэн системтэй холбоотой.

Старт ап компаниуд ч хотын бүтээн байгуулалтад оролцохоо илэрхийлж байна. Үндэсний жижиг компаниуд, залуучуудын нэгдэлтэй уулзсан. Залуучууд старт ап компаниуд байгуулж, бүтээмжийг бий болгож, хотдоо хувь нэмэр оруулъя, технологийн салбарт хүч өгье гэж байна. Энэ болгоныг нэгтгэж, нийлүүлж байж хот урагшлах ёстой.

ДИЖИТАЛ ХОТ БОЛОХОД МОНГОЛ ЗАЛУУС ГАДНЫН КОМПАНИТАЙ ТУРШЛАГА ХУВААЛЦАЖ, ТЕХНОЛОГИ СОЛИЛЦОЖ АЖИЛЛАНА

-Ухаалаг хот болохын тулд замын түгжрэл, камержуулалттай холбоотой ямар шинэчлэлүүд хийх вэ. Замын хөдөлгөөний зохицуулалт нь ухаалаг бус байна гэх шүүмжлэл бий.

-Бидний туулж байгаатай яг адилхан асуудлыг дэлхийн томоохон хотууд дайрч гарсан. Одоо ч дэлхийн томоохон хотуудад түгжрэл байна. Түгжрэлийг бууруулахын тулд хяналт, зохицуулалтын систем, замын хөдөлгөөн, зогсоолын менежмент, автомашины бүртгэлийг сайжруулах хэрэгтэй. Автомашины бүртгэл, оношилгоог хот өөрөө хийдэг, татвар, хураамжаа авдаг, дугаараа олгодог байх ёстой. Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож, хүний аминд халдаж байгаа осол их гарч байна. Зөрчил гаргавал торгодог, торгууль, хураамжаа төлөөгүй бол замын хөдөлгөөнд оролцох эрхийг нь хасдаг болох шаардлагатай. Энэ бол иргэний хариуцлага, үүрэг юм.

Улаанбаатар хотын тээврийн хэрэгсэл жилд 80 мянгаар нэмэгдэж байна. Бүтээн байгуулалтын хурд машиныхаа тоог гүйцэхгүй байна. Түгжирсээр, цаашид бүр тэг зогсох ч эрсдэлтэй. Үүнийг эхлээд цэгцлэх ёстой. Улаанбаатар хотод механик хүн амын өсөлт 35 мянгаар нэмэгдэж байна. Ердийн өсөлт 40 мянга байна. Хотын даац хэрээс хэтэрсэн. Өнгөрсөн 30 орчим жилийн ужгирсан, төлөвлөлт алдагдсан асуудлыг 3-4 жилийн хугацаанд шийдэх боломжгүй. Цэгцлэх, хууль, журмыг өөрчлөх, стандарт тогтоож, гарааш, хашаа, хайс буулгаж, иргэдийн аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангахаар ажиллаж байна. Тэнд ая тухтай орчин бүрдүүлж, гэрэлтүүлэг, ногоон байгууламж, явган болон дугуйн зам, камержуулалт хийж байгаа.

Мөн нийтийн тээврийн парк шинэчлэлийг Засгийн газрын түвшинд хийхээр болсон. Үүний дараа маршрутын шинэчлэл, Богино эргэлт, RFID систем, гэрэлтүүлэг болон нэгдүгээр эгнээг нийтийн тээвэрт зориулан чөлөөлөх асуудал орж ирнэ. Эхний ээлжид Энхтайваны өргөн чөлөөний нэгдүгээр эгнээг нийтийн тээвэр явахад зориулан чөлөөлнө. Одоо RFID систем суурилуулж байгаа. Үүний дараа Чингисийн өргөн чөлөөг чөлөөлж, замын хөдөлгөөний хяналтын системийг үе шаттай сайжруулна. Нэгдүгээр эгнээгээр зөвхөн нийтийн тээвэр явдаг болно. Богино эргэлтийн маршрутын зураглалыг хийж байгаа. Нийтийн тээврийн үйлчилгээний газарт реформ хийнэ. Нийтийн тээвэрт парк шинэчлэл хийснээр хөгжүүлэлтийн систем, замын нөхцөл байдал, хаана ямар байгааг харах удирдлагын нэгдсэн систем бий болно. Өнгөрсөн долоодугаар сард Ерөнхий сайд Сингапур Улсад албан ёсны айлчлал хийх үеэр дэлхийн томоохон мэдээлэл технологийн “Эс Ти Инженеринг Электроникс” компанитай Нийслэлийн Цахим хөгжил, мэдээллийн технологийн газар хамтран ажиллах Санамж бичиг байгуулсан. Одоо энэ ажил хэрэгжиж эхэлж байгаа бөгөөд бид үндэсний компаниудаа нэгтгэн оруулж байна. Дижитал хот болоход монгол залуус гаднын компанитай туршлага хуваалцаж, технологи солилцож ажиллана. Мөн боловсролын чанар хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, төрийн албаны хяналт, хариуцлагыг сайжруулах, авлига, хүнд суртлыг бууруулах ажлуудыг цахим шилжилтийн хүрээнд хийнэ.

ХИЙМЭЛ ОЮУН УХААНД СУУРИЛАН, ТУСГАЙ ХЭРЭГЦЭЭТ ИРГЭДЭД ТӨРИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭГ ҮЗҮҮЛЭХ БОЛОМЖИЙГ БҮРДҮҮЛНЭ

-Дижитал шилжилтийг танилцуулах үеэр монгол хэл ойлгодог анхны виртуал иргэнийг танилцууллаа. Энэ нь ямар ач холбогдолтой, ямар үүрэг гүйцэтгэх вэ?

-Энэ бол их өгөгдөл дээр суурилсан, хиймэл оюун ухаан. Монгол хэл ойлгодог анхны виртуал иргэн Эгүнэ одоогийн байдлаар цаг агаарын мэдээ, агаарын чанар, түгжрэлийн мэдээллээс гадна гэрийн автоматжуулалт, төрийн  үйлчилгээний талаар мэдээлэл өгч чадна. Манай мэдээлэл технологийн салбарын инженерүүд дэлхийн стандартад өөрсдийгөө авчирсны бодит жишээ нь Эгүнэ. Энэ бол Монголын мэдээлэл технологийн салбар дэлхийн түвшинд гарч ирснийг, технологиос хоцроогүйг харуулж байна. Цаашид хиймэл оюун ухаанд суурилан тусгай хэрэгцээт иргэдэд төрийн үйлчилгээг үзүүлэх боломжийг бүрдүүлнэ. Дэлхийн хөгжилтэй технологийн салбарын залуучууд маань хөл нийлүүлэн алхаж байна. Тэдний эрдэм мэдлэг, хүч оролцоонд суурилсан бодлогууд цаашдаа илүү эрчтэй, хүчтэй яваасай гэж боддог. “Apple”, “Samsung”, “Amazon”  гэх мэт дэлхийн шилдэг технологийн компаниудад ажиллаж байсан монгол инженерүүд маань Улаанбаатар хотын цахим шилжилтэд гар бие оролцож байна. Би монгол залуучуудынхаа оюун ухаан, эрдэм чадалд итгэж байгаа. Бид үндэсний компаниудаа төсөв, санхүүгийн хувьд аль болох дэмжиж ажиллана.

Эх сурвалж: НИЙСЛЭЛИЙН СУРГАЛТ, СУДАЛГАА, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ГАЗАР

Нийслэл Улаанбаатар хот үүсэн байгуулагдсаны түүхт 383 жилийн ойг тохиолдуулан Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар болон үе үеийн удирдлагууд, НИТХ-ын төлөөлөгчид, иргэд нийслэлийн анхны шав тавьсан Мэлхийт хөшөө, Монголын нууц товчоонд хүндэтгэл үзүүлж, сүлдэт хуур цэнгүүллээ.

Энэ үеэр Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар “Намрын адаг сарын нар хур тэгширсэн, билигт сайн өдөр нийслэл Улаанбаатар хотын ой тохиож байна. Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын шавыг тэртээ 383 жилийн өмнө Ширээт цагаан нууранд анх тавьсан цагаас хойш Улаанбаатар хот 28 удаа бууриа сэлгэн нүүж, хатан Туулын хөндийд суурьшсан түүхтэй. Өнгөрсөн үеийн түүх уламжлал, өв соёлоо хадгалан үлдээх, үр хойч үедээ өвлүүлэх, залуу үеийнхэнд таниулан сурталчлах зорилгоор жил бүр Мэлхийт хөшөөнд хүндэтгэл үзүүлдэг уламжлалтай. Улаанбаатар хот өдгөө өнгө жавхаа нэмэх өргөн хөгжлийн замд гарсан. Нийслэлийн төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж ирсэн үе үеийн удирдлагууддаа чин сэтгэлийн гүн талархал илэрхийлье. Цаашдаа Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын хөгжил дэвшил улам цэцэглэн бадарч, монголчуудын амьдрал өөдрөг байхын өлзийтэй ерөөлийг өргөн дэвшүүлье” хэмээлээ.

Нийслэлийн сүлдэт хуурыг Монгол Улсын Ардын жүжигчин Ч.Батсайхан цэнгүүлж, “Миний Улаанбаатар” дууг Улаанбаатар театрын гоцлол дуучин, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин С.Ганзориг дуулав. Мөн нийслэлийн ойн өдрөөр шинээр гал голомтоо бадрааж буй хосод Хотын дарга бэлэг гардуулж, аз жаргал хүссэн юм.

Одоогоос 383 жилийн тэртээ 1639 онд Өндөр гэгээн Занабазарыг Их Монголын шарын шашны тэргүүнд өргөмжлөн өргөө байгуулан өгснөөр Монгол Улсын нийслэлийн үүслийг тавьсан түүхтэй. Тэр цагаас хойш 28 удаа бууриа сэлгэж, 1778 онд Богдхан уулын ар, хатан Туулын хөвөө, сэрүүн Сэлбийн дэнж, Хүн чулууны хонхорт суурьшихдаа нүүдэллэн ирсний тэмдэг болгож “Хүн чулуун хөшөө”-гөөр шав тавьжээ. Энэхүү түүхэн үйл явдлыг мөнхжүүлэх, хойч үедээ таниулан сурталчлах зорилгоор тус шав тавьсан газрын хойд хэсэгт 1994 онд дурсгалын Мэлхийт хөшөөг босгож, нийслэлийнхээ ойгоор хүндэтгэл үзүүлдэг уламжлалтай болсон юм.

Мөн нийслэлийн удирдлагууд Сүхбаатарын талбайд Төрийн далбаа, Нийслэлийн тугийг мандуулж, Их эзэн Чингис хааны хөшөөнд хүндэтгэл үзүүлэв. Ёслолын ажиллагаанд Улаанбаатар хотын музейн захирал П.Даваасүрэн оролцов.

Нийслэлийн салбар бүрд мэдээлэл технологийн шийдлүүдийг ашиглан, иргэдийн ажиллаж, амьдрахад таатай ухаалаг хотыг бий болгоход нийслэлийн төрийн байгууллагууд үндэсний мэдээлэл технологийн 70 гаруй аж ахуйн нэгжтэй хамтран ажиллахаар болсон. Энэ хүрээнд 2022-2024 онд Улаанбаатар хотын цахим шилжилтийг хувийн хэвшилтэй хамтран хэрэгжүүлэх томоохон төслүүдийг Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар УИХ болон Засгийн газрын гишүүд, НИТХ-ын төлөөлөгч нар болон улаанбаатарчууддаа танилцуулав. Цахим шилжилт нь авлига, хүнд суртлыг бууруулж, төрийн үйлчилгээг ил тод болгохоос гадна иргэдийн цаг, зардал мөнгийг хэмнэх зэрэг олон давуу талтайг Хотын дарга онцоллоо.

Улаанбаатар хотын “Дижитал шилжилт”-ийн төлөвлөгөөг олон улсын жишиг, өөрийн орны онцлог, иргэдийн соёл уламжлал, байгаль орчны эрс тэс уур амьсгал, төрийн байгуулалтын онцлогт тулгуурлан Цахим засаглал, Зам, тээврийн нэгдсэн ухаалаг систем, Аюулгүй хот гэсэн гурван дэд бүлэг,

1. Замын хөдөлгөөний менежментийг сайжруулах
2. Боловсролын чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх
3. Төрийн албаны хяналт, хариуцлагыг сайжруулах
4. Хөрөнгө оруулалт, төсвийг нэмэгдүүлэх
5. Авлига, хүнд суртлыг бууруулах
6. Иргэдийн эрүүл, аюулгүй амьдрах орчныг бүрдүүлэх гэсэн зургаан зорилттойгоор боловсруулан, хэрэгжүүлж эхлээд байна.

Нийслэлээс цахим шилжилтийн хүрээнд өмнө нь хийж байсан ажлууд болон үндэсний мэдээлэл технологийн 70 гаруй аж ахуйн нэгж, монгол инженерүүдтэй хамтран хэрэгжүүлж буй төслүүдийг танилцуулъя.

 UB ERP систем

Өдгөө нийслэлийн бүх шатны 1322 байгууллагын 30 мянга гаруй төрийн албан хаагч хоорондоо орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран харилцан, албан бичиг шуурхай солилцох нэгдсэн платформтой болж, цаасан суурьт ажиллагааг цахим хэлбэрт шилжүүлсэн. Нэг албан тоотыг илгээхэд шаардагддаг байсан хугацаа, цаас, шуудангийн зардлуудыг халж, 2.415.231 албан бичгийг цахимаар солилцсоноор 2.565.275 цаасыг хэмнэсэн.

Мөн иргэдээс нийслэлийн албан тушаалтан, байгууллагад хандан гаргасан өргөдөл, гомдлыг цахимаар, утсаар, биечлэн гэсэн гурван төрлийн 12 эх үүсвэрээр, өдөрт 500 гаруй өргөдөл хүлээн авч, нэгдсэн системд оруулан, хариуцсан албан тушаалтан руу шилжүүлэн, хяналтыг цахимаар тавих, шийдвэрлэлтийг иргэнд шуурхай хүргэх боломжийг бүрдүүлсэн томоохон шинэчлэл болсон.

Тус системд түшиглэн, албан хаагч тус бүрд өөрсдийг нь тодорхойлох, үнэлгээ өгөх, гомдол, талархал илгээх, удирдах албан тушаалтнуудтай уулзалтын цаг товлох боломж бүхий QR кодыг нэвтрүүлж, өдөр тутмын үйл ажиллагааг бодитоор үнэлэн, ажлын бүтээмжийг нэмэгдүүлэх боломжийг судалж байна.

E-Service – E-Mongolia

2018 онд нийслэлийн цахим үйлчилгээний E-SERVICE системийг хэрэглээнд нэвтрүүлж, 13 байгууллагын 123 үйлчилгээг цахимжуулсан нь богино хугацаанд иргэдийн хэрэглээнд амжилттай нэвтэрсэн. Үүнээс гарч буй эерэг үр дүн, туршлага нь төрийн цахим үйлчилгээний нэгдсэн E-Mongolia системийн сайн туршлага болж, өнөөдрийн байдлаар E-Mongolia систем нь төрийн 764 үйлчилгээг нэвтрүүлж, иргэдэд давхардсан тоогоор 10 сая гаруй удаагийн цахим үйлчилгээ үзүүлж, 167 тэрбум орчим төгрөг хэмнэсэн байна.

Онлайн бизнес төв

Нийслэлээс иргэн, аж ахуй нэгж байгууллагад үзүүлдэг нийт 42 байгууллагын 589 төрлийн үйлчилгээ байдаг. Үүнээс 225 нь зөвшөөрөл болон зөвшөөрлийн шинжтэй үйлчилгээ юм. Тэдгээрийг авахад олон шат дамжлагатай, бүрдүүлэх бичиг баримт их, мэдээ, мэдээлэл хангалтгүй, зөвшөөрөл олгох хүсэлтийн хариу удаан, дараалал ихтэй зэрэг бэрхшээл гардаг байсан. Тэдгээр үйлчилгээг ажлын 7-30 хоногт авдаг байсан нь иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагууд төрийн үйлчилгээг авахдаа сэтгэл ханамжгүй байхад хүргэж, авлига, хүнд суртал үүсэх шалтгаан болоод байсан юм. Уг асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд бизнес эрхлэгчдийн хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн, төрийн үйлчилгээг хүнд сурталгүйгээр хүргэх “Онлайн бизнес төв”-ийг 2022 оны нэгдүгээр сард байгуулсан. Ингэснээр дүүргүүдээс олгодог 83 нэр төрлийн, зөвшөөрлийн шинжтэй эрх олгодог үйлчилгээнүүдийн бүрдэл бичиг баримт, шат дамжлагыг багасган, цахимжуулж, таван минутын дотор үйлчилгээг авах боломжтойгоор хэрэглээнд нэвтрүүллээ. Цаашид Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албаны 30 үйлчилгээ, барилгын үйл ажиллагаатай холбоотой 70 үйлчилгээг цахимжуулах юм.

Өнөөдрийн байдлаар нийт 6905 хүсэлт ирснээс 5465 хүсэлтийг шийдвэрлэн, иргэд, аж ахуй нэгж байгууллагууд үйл ажиллагаагаа эхэлсэн. Хүсэлтүүдийг ажлын найман цагт шийдвэрлэн ажиллаж байна. Ингэснээр нийслэлд худалдаа, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхэлж байгаа 18.664 иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад дараах бодит үр дүн, хэмнэлт гарсан.

• 976 баримт бичиг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас шаардахгүй болсон.
• 306.000 төгрөгийн бичиг хэргийн болон тээврийн зардлыг хэмнэж байна.
• 936 цагийг хэмнэх боломж бүрдсэн.

“Дижитал СИТИ” гар утасны аппликейшн

Нийслэлийн 204 хороонд 1832 хэсгийн ахлагч 420 мянга гаруй өрхийн 1.639.172 иргэнд төрийн анхан шатны үйлчилгээг үзүүлэн ажилладаг. Хэсгийн ахлагч нар иргэдийн санал хүсэлтийг хүлээн авч, нийслэл, дүүргээс хэрэгжүүлж байгаа бодлого, шийдвэр, үйл ажиллагааг иргэд, аж ахуйн нэгжид хүргэх, орчны хяналт тавих, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх үндсэн үүрэгтэйгээр ажилладаг. Эдгээр ажлыг хөнгөвчлөх, төр, иргэн, аж ахуй нэгж байгууллага хоорондын харилцааг шинэ түвшинд гаргах, санал хүсэлт, өргөдөл, гомдол гаргах, татвар, төлбөр хураамж төлөх зэрэг үйлчилгээг нэгдсэн байдлаар авах боломж бүхий “Дижитал СИТИ” гар утасны аппликейшн, хэсгийн ахлагчдын системийг нэвтрүүлнэ. Ингэснээр анхан шатны нэгж болох хэсгийн ахлагчдын үйл ажиллагаа цахимжих юм.

• Ингэснээр төр, иргэн хоорондын харилцаа шинэ түвшинд гарч, зардал хэмнэн, төрийн бүтээмж нэмэгдсэнээр төрийн шат шатны байгууллагуудын хяналт, хариуцлагыг сайжруулах боломж бүрдэнэ.
• Түүнчлэн тус аппликейшнийг ашиглан Монгол Улсын болон Засгийн газрын бодлого, үйл ажиллагааг оновчтой хэрэгжүүлэх, УИХ болон НИТХ-ын гишүүд сонгогдсон тойрогтоо санал асуулга явуулах, судалгаа авах бүрэн боломжтой болно.
• Цаашлаад Москва хотын сайн жишээн дээр тулгуурлан иргэдийн оролцоог сайжруулах, иргэний үүргээ биелүүлж хотын орчны тохижилт, эвдрэл, гэмтэлтэй холбоотой зөрчлийн мэдээллийг ирүүлэх, их хотын өнгө төрхийг сайжруулахад өөрийн хувь нэмрээ оруулахад дэмжлэг үзүүлэх урамшууллын системийг нэвтрүүлэх боломжтой. Москва хот нь иргэдийнхээ оролцоог хангах зорилгоор үе шаттай урамшуулал /купон/-ын системийг амжилттай нэвтрүүлэн ажиллаж, иргэдийн оролцоо, идэвхийг нэмэгдүүлсэн байдаг.

Боловсрол /E-school/

Улаанбаатар хотын хэмжээнд төр, хувийн хэвшлийн ерөнхий боловсролын нийт 285 сургуульд 712 мянган сурагч суралцаж, 35 мянган багш ажиллаж байна. Эдгээр оролцогч талын оролцоог тэгш хангах, ил тод байдлыг нэмэгдүүлэх, тулгамдаж буй бэрхшээлүүдийг шийдвэрлэх, багш болон сургуулийн механик, олон давтамжтай гүйцэтгэдэг ажлуудыг хөнгөвчлөх зорилгоор E-school боловсролын нэгдсэн платформыг эхний ээлжид Улаанбаатар хотын төвийн зургаан дүүргийн 40 ерөнхий боловсролын сургуульд нэвтрүүлэхэд бэлэн боллоо.

• Тус системээр дамжуулан сургуулийн удирдлага, багш, эцэг эх, сурагчид мэдээллээ цаг алдалгүй авах, солилцох, сурагчдын мэдээллийг эцэг эхчүүд цахимаар ил тод авах, хяналт тавихаас гадна сурагчдын үдийн хоол болон хүүхдийн автобус үйлчилгээнүүдэд хяналт тавьж, эрүүл, аюулгүй орчинд сурч боловсрох, гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх боломж бүрдэнэ.
• Тухайлбал, сурагч сургууль дээр байршуулсан киоск машинд картаа уншуулахад эцэг эхчүүдэд тухайн өдөр идсэн хоолны мэдээлэл очно. Ингэснээр эцэг эхчүүд үдийн хоол хөтөлбөрт өдөр бүр хяналт тавих боломж бүрдэх юм. Мөн эцэг эхчүүдэд зориулсан аппликейшн ашиглан сурагчийн цахим картыг цэнэглэх боломжтой. Энэ нь сурагч сургууль дээр бэлэн мөнгө ашиглахгүй болсноор бусдыг дээрэмдэх, дээрэмдүүлэх эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх юм.
• Мөн хүүхэд сургуулийн автобусанд байршуулсан төхөөрөмжид сурагчийн цахим картаа уншуулахад эцэг эхийн аппликейшнд хүүхэд нь автобусанд суусан тухай мэдээлэл очно. Мөн эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ автобусны байршлын мэдээллийг харах боломжтой гэсэн үг юм.

 Зам, тээвэр

Нийслэл Улаанбаатар хотын хамгийн тулгамдсан асуудал нь түгжрэл болсон. Улаанбаатар хот 1.6 сая иргэн, 600 мянга гаруй автомашин, 1381 км хатуу хучилттай авто замтай. Богино хугацаанд авто замын хүртээмжийг нэмж, шинэ зам барих нь цаг хугацаа, төсөв санхүүгийн хувьд хүндрэлтэй. Тиймээс түгжрэлийн суурь шалтгаанд үндэслэн одоо байгаа нөөцөө зөв төлөвлөж, тээврийн хэрэгслийн эрэлтийг хэсэгчлэн хангах, үр ашгийг нэмэгдүүлэх шийдэл боловсруулан төрийн шат шатны 40 гаруй байгууллага хамтран ажиллаж байна. Энэ хүрээнд 9 дэд систем бүхий төсөл, арга хэмжээний шийдлийг боловсруулан хэрэгжүүлэхэд бэлэн боллоо. Үүнд:

❖   RFID систем

❖  Газрын зургийн суурь систем

❖ Тээврийн хэрэгслийн цахим үйлчилгээний нэгдсэн систем “Smartcar”

❖ Шалган бүртгэх товчоодын төлбөрийн систем

❖ Видео менежментийн систем

❖ Нийслэлийн Дата төв

❖ Авто зогсоолын нэгдсэн систем

❖ Нийтийн тээврийн систем

❖ Мэдээлэл солилцооны дэд систем

Эхний ээлжид өөрсдийн нөөц бололцоонд тулгуурлан зөв менежментийн дагуу төслүүдээ хэрэгжүүлнэ. Замын хөдөлгөөний бодит эрчмийн мэдээлэлд тулгуурлан цаашдын төлөвлөлт, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх зорилгоор нийслэлийн уулзвар, цэгүүдэд радио давтамж тодорхойлох RFID дэвшилтэт технологийг суурилуулан, хэрэглээнд нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна. Энэхүү төхөөрөмж нь нийслэлийн замын хөдөлгөөнд оролцогч бүх тээврийн хэрэгсэлд хяналтын цахим гэрчилгээг суурилуулж, тухайн тээврийн хэрэгслийн зорчилт, бүртгэл, эзэмшигчийн мэдээлэл, холбогдох татвар, хураамж, торгууль оношилгооны мэдээллийг төрийн чиг үүргийн байгууллагуудад шууд хүргэх технологи юм. Улмаар тээврийн хэрэгслээр үйлдэгдэх аливаа зөрчил, хууль бус үйлдлийг илрүүлэх хяналтыг 20 дахин нэмэгдүүлэх боломжтой болно.

1. Камержуулалт

Улаанбаатар хотын хэмжээнд нэгдсэн камерын хяналтын систем байдаггүй, 30 гаруй тусдаа систем ашиглаж байна. Нэгдсэн төлөвлөлтгүй байснаас болж чиг үүргийн байгууллага тус бүр камер суурилуулалт хийх дэд бүтэц, шилэн кабел татахад ихэнх төсвөө зарцуулж, мөн хямд гэх нэрийдлээр чанаргүй тоног төхөөрөмж ихээр суурилуулдаг. Энэ байдлыг халж өөрийн орны онцлогт тохирсон нэгдсэн төлөвлөлт, стандартын дагуу зөрчил илрүүлэх аналитик систем бүхий камерыг суурилуулахаар эхний ээлжид Энхтайваны өргөн чөлөөний нэгдүгээр эгнээний нийт 44 цэгт 45 зөрчлийн камер, Баянгол дүүргийн Модны 2-ын уулзвар орчмын гурван цэгт зөрчил илрүүлэх камер суурилуулах ажил дуусах шатандаа явж байна.

Цаашид замын хөдөлгөөний зөрчил болон гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх камерыг нэгдсэн төлөвлөлттэй, стандартын дагуу суурилуулан, чиг үүргийн төрийн байгууллагууд хооронд шаардлагатай өгөгдөл, мэдээллийг түргэн шуурхай солилцох, томоохон өгөгдлийн сан үүснэ. Мөн камерын хяналтгүй бүсүүд дэх гэмт хэрэг, зөрчлийг илрүүлэх, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор эхний ээлжид хөдөлгөөнт эргүүлийн 16 машиныг орчин үеийн камераар тоноглож камерын хяналтгүй бүсүүдэд зөрчил илрүүлэн Зам, тээврийн нэгдсэн системд мэдээлэх боломжтой болно.

2. Smartcar систем

2016 оноос өмнө иргэд тээврийн хэрэгслийн татвар, даатгалаа төлөх гэж аль нэг банк, нэг цэгийн үйлчилгээний төвд дугаарлаж, цаг хугацаа их алддаг байсан. Энэ тогтолцоог халж 2016 оноос тээврийн хэрэгслийн цахим үйлчилгээний Smartcar системийг хэрэглээнд нэвтрүүлж, иргэд тээврийн хэрэгсэлтэй холбоотой бүх төрлийн мэдээ, мэдээлэл, төрийн үйлчилгээг авах боломжийг бүрдүүлсэн юм. 2022 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс аравдугаар сарын 1-ний байдлаар нийт 147.444 тээврийн хэрэгслийн 12.282.942.717 төгрөгийн татварын орлогыг, 153.384 тээврийн хэрэгслээс 3.886.780.405 төгрөгийн торгуулийн орлогыг тус тус улсын төсөвт төвлөрүүлээд байна.

Энэхүү суурь системээ хөгжүүлэн, нийслэлийн нутаг дэвсгэрт ачаа тээвэрлэх эрх, ачааны автомашиныг цагийн хязгаарлалттай оролцуулах түр зөвшөөрлийг цахимаар олгох, ажилчдын автобусны зөвшөөрөл олгох үйлчилгээ, авто зогсоолтой холбоотой сул зогсоол болон дүүргэлтийн мэдээллийг харж онлайнаар захиалах, төлбөрөө төлөх зэрэг олон төрлийн үйлчилгээ, мэдээллийг нэгтгэн, хөгжүүлэлтийг хийж байна. Ингэснээр Smartcar тээврийн хэрэгслийн цахим үйлчилгээний нэгдсэн систем нь дэлхийн ухаалаг хотуудын жишигт нийцсэн технологийн дэвшлийг ашиглан тээврийн хэрэгслийн жолооч, замын хөдөлгөөнд оролцогч иргэд болон зам тээврийн салбарт үйл ажиллагаа, үйлчилгээ үзүүлж буй төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагууд зэрэг бүх оролцогч талыг нэгдсэн мэдээллээр хангах тээврийн хэрэгслийн үйлчилгээний цогц систем болж өргөжих юм.

3. Шалган бүртгэх товчоо

Нийслэл орчмын авто тээврийн шалган бүртгэх товчоодоор дамжин өнгөрч байгаа тээврийн хэрэгслээс зам ашигласны  хураамжийг биет байдлаар авахтай холбоотой үүсэх тээврийн хэрэгслийн дарааллыг арилгах зорилгоор төлбөр авах процессыг хялбаршуулна. Ингэхдээ иргэдийн арилжааны банкны зөвшөөрөгдсөн картын данснаас шууд татан авалт хийх, нэхэмжлэх үүсгэн дараа төлбөрт байдлаар төлөх зэрэг олон төрлийн төлбөрийн системийг нэвтрүүлэх юм. Мөн товчоодоор дамжин өнгөрөх тээврийн хэрэгсэлд тавих хяналтыг сайжруулах, зөрчлийг илрүүлэхээр шалган бүртгэх товчоодод радио давтамж тодорхойлох RFID төхөөрөмж суурилуулна. Улмаар тээврийн хэрэгслийн татвар, даатгал, оношилгоонд хамрагдсан байдалд хяналт тавих, цаашлаад тээврийн хэрэгслээр үйлдэгдэх гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх боломж бүрдэнэ. Нийслэлийн шалган бүртгэх товчоодыг арваннэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн төлбөр авах үйл ажиллагааг нь  цахимжуулахаар бэлтгэлийг ханган ажиллаж байна.

Эдгээр ажил хэрэгжихэд бэлэн болсон гэдгийг Хотын дарга онцлоод, дижитал хот болж байж дижитал үндэстэн бий болно хэмээлээ.

Эх сурвалж: НИЙСЛЭЛИЙН СУРГАЛТ, СУДАЛГАА, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ГАЗАР

Улаанбаатар хот үүсэн байгуулагдсаны 383 жилийн ойн хүрээнд олон арга хэмжээг зохион байгуулж байгаа. Тэдгээрийн нэг болох Их тэнгэрийн амны хадны зургийн орчны тохижилтын ажлын нээлт өнөөдөр боллоо. Тодруулбал, Нийслэлийн Аялал жуулчлалын газраас ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнтэй хамтран Их тэнгэрийн амны улаан зосон болон хар бэхэн зургийн түүх, соёлын дурсгалт газрын орчны тохижилтын ажлыг хийсэн юм. Хот орчмын түүх, соёлын дурсгалуудыг түшиглэн Улаанбаатар хотод ирж буй гадаад, дотоодын жуулчдыг татах, хотын аяллын шинэ бүтээгдэхүүнийг бий болгож, зорин очих газрыг нэмэгдүүлэх, түүх, соёлын дурсгалыг олон нийтэд сурталчлан таниулах зорилгоор тус ажлыг гүйцэтгэжээ.

Энэ талаар Нийслэлийн Аялал жуулчлалын газрын Бодлогын хэрэгжилтийн хэлтсийн дарга В.Батчимэг “Нийслэлийн Аялал жуулчлалын газраас “Найрсаг Улаанбаатар-2” хөтөлбөрийг баталсан. Тус хөтөлбөрийн хүрээнд аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүнийг нэмэгдүүлэх зорилт тавин, 2020 онд хот орчмын түүх соёлын дурсгалт газруудын судалгааг хийн 47 байршлыг илрүүлсэн юм. Эдгээрээс ач холбогдол бүхий таван байршлыг сонгон, тохижилтын ажлыг шат дараатайгаар хийж байна. Тэдгээрийн нэг нь Их тэнгэрийн амны хадны зураг. 3000 жилийн өмнөх үед хамаарах дурсгалт өвийг сэргээн тохижуулахдаа яг тухайн үед нь очсон мэт байгальд ээлтэй байдлаар тохижуулахыг зорьсон. Бид дурсгалт өвөө арчлан хамгаалж, түүнийгээ аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн болгох зорилт тавин ажиллалаа. Уг зорилтын хүрээнд үлдсэн байршилд тохижилтын ажлыг шат дараатайгаар хийнэ” хэмээсэн юм.

Их тэнгэрийн амны хадны зургийг 1960 онд ОХУ-ын нэрт эрдэмтэн А.П.Окладников илрүүлэн, судалж байсан бөгөөд Хүрэл зэвсгийн үед холбогдох хадны зосон зураг болон 13-р зууны үед холбогдох бэхэн зураг, Монгол, Хятад, Төвд бичээс нь Монголын түүх, соёлын үнэт өв юм.

Улаанбаатар хотын музейн эрдэм шинжилгээний ажилтан Г.Очбаяр “Улаанбаатар хотын 300 гаруй байршилд 1500 орчим археологийн дурсгал байдаг. Энэ тоо судалгааны үр дүнд нэмэгдэх боломжтой. Гэвч эдгээр археологийн дурсгал дунд хадны зураг тун цөөн бий. Хамгийн алдартай нь Их тэнгэрийн ам, Гачууртын ам, Бурхант уулын хадны зургууд юм. Их тэнгэрийн амны хадны зураг нь хэд хэдэн үеийг хамарсан цогцолбор дурсгал гэж хэлж болно. Тухайлбал, 3000 жилийн өмнөх буюу Хүрэл зэвсгийн үед холбогдох хадны зосон зураг, 13-14 дүгээр зууны үед хамаарах хар бэхэн зураг, бичээс бий. Мөн 18-19 дүгээр зууны үеийн бурхны шашны төвд бичээс, монгол бичиг зэрэг байдгаараа онцлог. Энэ дундаас 13-14 дүгээр зууны үед холбогдох хар бэхэн дүрслэлүүд нь Монголын нутгаас маш цөөхөн олдсон. Ялангуяа монгол эмэгтэй хүн богтог малгайтай, дээл өмсчихсөн дүрслэл бол маш ховор байдаг. Хадны зургийг олон нийтэд үзүүлэх боломжтой болж байгаа нь сайхан байна. Өмнө нь аялагч, жуулчдад эдгээр археологийн дурсгалаа танилцуулахад зориулалтын шат байхгүйн улмаас хад руу авирч гарах зэргээр хүндрэлтэй зүйл нэлээдгүй байсан. Тиймээс НЗДТГ, Нийслэлийн Аялал жуулчлалын газар, ШУА-ын Археологийн хүрээлэн хамтраад хадны сүг зургийн тохижилтын ажлыг хийж, олон нийтэд нээлттэй үзүүлэх боломжийг олгож байгаа нь тун сайхан санагдаж байна. Олон нийтэд зориулсан хадны зургуудыг цаашид илүү сайн хамгаалж, хойч үедээ өвлүүлэн таниулах учиртай. Тиймээс уг хадны зургийг үзэж, сонирхох иргэд, жуулчид маань археологийн дурсгалт өвдөө хүндэтгэлтэй хандаж, хадан дээр бичиж сараачин, гэмтээхгүй байх үүрэгтэй юм шүү” гэв.

“Найрсаг Улаанбаатар-2” хөтөлбөрийн хүрээнд таван байршлыг тохижуулахаар төлөвлөснөөс өнөөдөр ийнхүү Их тэнгэрийн амны хадны зургийн тохижилтын ажил дууслаа. Үргэлжлүүлэн Бэлхийн амны Хүннүгийн язгууртны булш, Тоорил хааны орд, Ар гүнт дэх дөрвөлжин булш, Гачууртын амны хадны зургийг шат дараатайгаар тохижуулан, аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүнийг нэмэгдүүлэх юм.

Эх сурвалж: НИЙСЛЭЛИЙН СУРГАЛТ, СУДАЛГАА ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ГАЗАР